زمین شناسی، کانی شناسی، ژئوشیمی و ژنز کانه زایی مس چینه کران در سنگ های آتشفشانی-رسوبی ائوسن در منطقه کشکوئیه، باختر رفسنجان

منطقه معدنی مس کشکوئیه شامل پنج معدن فعال بنام های پلنگی، چشمه خضر، تله دزی، اقبالی و عابدینی می باشد که در زون دهج-ساردوئیه از کمان ماگمایی ارومیه- دختر و در ناحیه کرمان واقع شده است. واحدهای رسوبی آن شامل واحدهای سنگی فلیش (حاوی مواد آلی در همراهی با پیریت فرامبوئیدال) و کنگلومرا بوده و واحدهای آتشفشانی آن، واحدهای آگلومرای خاکستری، لاپیلی توف قرمز رنگ، آندزیت پورفیری، آندزیت مگاپورفیر و آگلومرا با میان لایه های توف و گدازه می باشند. سن کلیه این واحدهای سنگی ائوسن می باشد. واحد سنگی میزبان ماده معدنی در منطقه معدنی مس کشکوئیه، سنگ آندزیت پورفیر پیروبیتومن دار می باشد. شکل هندسی و ژئومتری ماده معدنی در معادن کشکوئیه چینه کران و کانی شناسی آنها شامل بورنیت، کالکوزیت و کالکوپیریت است که با هماتیت و پیریت همراهی می شوند. کانی های کربنات، کلریت، کوارتز، هماتیت و فلدسپات آلکالن، کانی های باطله را تشکیل می دهند. زون بندی سولفیدی در این کانسارها شامل زون های کالکوزیت، بورنیت-کالکوزیت، بورنیت-کالکوپیریت، کالکوپیریت و پیریت می باشند. ساخت و بافت ماده معدنی به صورت پرکننده فضای خالی، دانه پراکنده، رگه- رگچه ای و جانشینی است. در کانسارهای مس منطقه کشکوئیه دو فاز مهم برای رخداد کانه زایی قابل تفکیک است. فاز اول شامل فرآیندهایی است که سبب تشکیل پیریت و پیروبیتومن در زمینه سنگ آندزیت پورفیری و ایجاد شرایط احیایی در آن گردیده اند. منشاء احتمالی پیروبیتومن در آندزیت پورفیری می تواند تبدیل مواد آلی موجود در واحدهای سنگی فلیش به مواد نفتی بوده باشد. این مواد نفتی به حوضه وارد شده و در سنگ آندزیت پورفیری تجمع کرده اند. فاز دوم مربوط به ورود سیالات اکسیدان غنی از مس است که سبب جانشینی مس به جای آهن در پیریت و تشکیل سولفیدهای مس و هماتیت و رخداد کانه زایی مس گردیده است. مطالعات ایزوتوپی بر روی پیریت های فاز اول منشاء گوگرد را از احیای باکتریایی سولفات آب دریا نشان می دهد. عامل رخداد این فرآیند ورود مواد نفتی به درون حوضه می باشد. جالب توجه است که ایزوتوپ های گوگرد موجود در سولفیدهای مس (جانشین شده به جای پیریت های اولیه) نیز دارای تغییرات مشابهی با پیریت های فاز اول است که می تواند نشانگر منشاء گرفتن آنها از شست و شوی پیریت های اولیه باشد. میکروترمومتری سیالات درگیر در این کانسارها حداقل دمای همگن شدن را 178 تا 240 درجه سانتی گراد و شوری را 15 تا 24 درصد وزنی نمک طعام نشان می دهد. با توجه به نتایج بررسی های سیالات درگیر، منشاء احتمالی سیالات کانه ساز می تواند از شورابه حوضه ای باشد. محیط تکتونیکی کانسارهای مس منطقه کشکوئیه با توجه به بررسی های ژئوشیمیایی صورت گرفته، محیط کششی است که همزمان با رخداد فرورانش در پشت قوس زون دهج- ساردوئیه تشکیل گردیده است. مقادیر اکسیدهای اصلی، الگوی عناصر نادر خاکی و تغییرات عناصر کمیاب در نمودارهای عنکبوتی نشانگر محیط تکتونیکی کششی می باشند. معادن فعال مس در منطقه کشکوئیه شباهت های زیادی را از نظر کلیه خصوصیات مربوط به کانه زایی، از جمله ژئومتری، سنگ میزبان، کانی شناسی، ساخت و بافت و ژنز، با یکدیگر و با کانسارهای تیپ مانتو در دنیا نشان می دهند. رخداد کانه زایی مس تیپ مانتو در منطقه کشکوئیه رفسنجان نشانگر اهمیت فرآیندهای وابسته به ولکانیسم در کانه زایی مس، علاوه بر فرآیندهای مرتبط با پلوتونیسم مولد کانه زایی سیستم های پورفیری در زون دهج-ساردوئیه است. حضور پیروبیتومن در سنگ میزبان آندزیت پورفیری کانسارهای مس منطقه کشکوئیه سبب شده است تا این کانسارها در زمره کانسارهای مس با میزبان آندزیت پیروبیتومن دار در جهان قرار گیرند. تعداد این نوع کانسارهای تیپ مانتو در دنیا محدود بوده و به طور عمده در شیلی قرار دارند.